Dilimizde esas olarak 8 ünlü bulunmaktadır. Yalnız yabancı dillerden geçen kelimeler nedeniyle ünlü çeşitleri 12ye kadar yükselmektedir.
A(kalın),'a(ince), e(açık), é(kapalı),ı,i,o(kalın),ö(ince)ö,u(kalın),ü(ince). Bu ünlü çeşitleri birbirinden tını farkıyla ayrılmaktadırlar.
Dilimizde 21 ünsüz vardır. Bunlar b,c,d,f,g,ğ,h,j,k,l,m,n,p,r,s,ş,ı,v,y,z dir.
Söyleniş
Söyleniş(fonetik)diksiyon için çok önemlidir. Söylenişte ünlüler konuşma organının hareketiyle çıkartılır.
Ünlüler
A
Konuşma dilimizde birbirinden ayrı söylenen iki a vardır. Bunlardan biri(kalın a) diğeri de (ince a) dır. Her iki a bazen uzun,bazen kısa okunabilir. Bu iki (a) yı söylerken birbirinden ayırt etmek için (ince a)nın üzerine şu(' )işareti koyarak gösterelim.
KALIN A
Şu şekilde söylenir. Dil doğal duruşunu değiştirerek ortaya doğru biraz yükselir.Dudaklar hareketsiz,yanaklar gevşek ve çeneler açık aaa aaaa aaaa
Örnek Tekerlemeler:
Elalem ala dana aldı ala danalandı da biz bir ala dana alıp aladanalamadık.
Akrabanın akrabaya akrep etmez ettiğini. Ağlarsa anam ağlar, kalanı yalan ağlar.
İNCE A
(Kalın a)ya oranla daha ileriden söylenen bir ünlüdür. Dilimize geçen yabancı kelimelerden gelmiştir. Bu kelimelerin başında, ortasında ve sonunda bulunur.
Örnek:
Lala, lastik, hal, halbuki, laf, lazım
UZUN A
Örnek: Nane, nadir, cahil,seyahat
E
Konuşma dilimizde birbirinden ayrı söylenen iki € vardır. Bunlardan biri (açık e) diğeri de (kapalı e) dir.
AÇIK E
(Açık e) şu şekilde söylenir. Çeneler(a) ünlüsünde olduğu gibi, dil ileri doğru yükselir. Kelime başında, ortasında ve sonunda bulunur.
Örnek: Eş, sen, sene. Edebi edepsizden öğren. Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver.
KAPALI E
(Kapalı e) şu şekilde söylenir. Dudak kenarları kulaklara doğru biraz yaklaşıp çeneler hafifçe sıkılır.
Gece penceredeki benekli tekir kedi tenceresindeki eti yedi.
I
Şu şekilde söylenir. Çıkış noktası damağın arka kısmındadır. Dudakların köşesi kulaklara doğru açılır. Dil damağın arkasına doğru toplanarak dar bir geçitten havayı bırakır. Dilimizde (ı)ünlüsü kelimenin başında, ortasında ve sonunda bulunur.
Örnek.
Isı, ıslık, ıhlamuru ısıt,tıkır tıkır, mırıl mırıl, şıkır şıkır, kıpır kıpır
İ
Şu şekilde söylenir. Çıkış noktası damağın ön kısmındadır. Dudakların köşesi kulaklara doğru açılır, dil damağın iki yanına dayanarak dar bir geçitten havayı bırakır. Kelime başında, ortasında ve sonunda bulunur.
Örnek:
İz, dil, izci,
İki dinle bir söyle, iki el bir baş içindir.
O
Konuşma dilimizde kalın ve ince olmak üzere iki ayrı O vardır.
KALIN O
Çeneler açık, dudaklar birbirine yakındır ve ağız içi yuvarlaktır. Kelime başlarında sık rastlanır.
Örnek: Ot, ova, ocak, olmak, ordu, oda, orman, ortak, fiyasko, solo
İNCE O
Biraz daha ileriden daha az yuvarlak yapılarak söylenir.
Lobutları loş locasında notalayan normal lort losyoncusunun lokantasında nohutları lokumlarla karıştırdı.
Ö
Çeneler ve dil (açık e) ünlüsünde olduğu gibidir. Dudakların alt ve üst köşeleri birbirine yaklaşıp ağız küçük bir yuvarlak gibi olur, (ö) ünlüsü çoğunlukla kelime başında bulunur.
Örnek: öbek, ödenek,ödeşmek,öğrenmek,öğretim,öğünmek
Ölenle ölünmez. Ölüm kalım bizim için. Önce düşün, sonra söyle. Öfkeyle kalkan zararla oturur.
U
Konuşma dilimizde birbirinden ayrı söylenen iki (u) vardır. Bunlardan biri (kalın u) diğeri de (ince u) dur.
KALIN U
Çeneler açık, dudaklar birbirine iyice yaklaşık ve ağız tam bir küçük yuvarlak olur.
Örnek: Uç, ucuz, uçak,uçurum, uykucu
Unkapanı uğradığı uğursuzluktan upuzun uzandı.
İNCE U
(Kalın u) ya oranla daha ileriden söylenir. Ünlüsü çoğunlukla yazıda (ü) ünlüsü ile gösterilir.
Örnek: Ruya, ruzgar, guya, lutfen, lugat, numara, nuri
Guya Hulya ruyasında Lutfi' ye numaralı nutuk söyleyerek lutfetmiş.
Ü
Çeneler ve dil (açık e) ünlüsünde olduğu gibidir. Dudakların alt ve üst köşeleri birbirine iyice yaklaşır ve büzülür.
Örnek: Üç, üçgen, üçlü,üçüz, üflemek, Ülker, ün, üreme, ürkek
Üzüm üzüme baka baka kararır. Ülker üzüntüden üzüm üzüm üzüldü.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder