Stres

Stres  son  yıllarda  kaygı  ile birlikte popüler olan konulardan biridir. Hatta psikodinamik yorumlar  bir  kenara  bırakılırsa kaygı  stres  duygusunun  sonuçlarından  biridir.


Bu nedenle kaygı  uyandıran  olaylar  konusu  da  aslında  strese  yol  açan  olaylar  konusunun değişik bir versiyonu olarak  görülebilir.

Kişinin içeriden veya dışarıdan gelen ve mevcut dengeyi  veya  duygusal,  bilişsel,  sosyal  işleyişi  bozma  eğilimi  gösteren  ve  onu  bu  dengeyi korumaya veya bozulan dengeyi yeniden kurmaya yönelik yeni davranışlara zorlayan gerçek ya  da  algılanan  uyarıcılara  verdiği  fiziksel-ruhsal-bilişsel  tepkilere  stres  denmektedir.  Stres genellikle olumsuz bir yaşantı olarak değerlendirilse de evlilik, yeni bir işe, okula başlama vb.
gibi olumlu yaşantılardan da kaynaklanabilir.

Aynı kaygıda olduğu gibi stresin aşırı olması veya  uzun  sürmesi,  bireyde  aşırı  bir  yüklenme  yaratabilir.  Bu  da  patolojik  sonuçlar
doğurabilir.

Stres, insanların  davranışlarını,  başka  insanlarla  ilişkilerini  etkileyen  bir  kavramdır.
Stres, durup dururken ya da kendiliğinden oluşan bir durum değildir. Stresin var olabilmesi ve ortaya  çıkabilmesi  çevresel  faktörlerle  yakından  ilişkilidir.  Bireyler  kendilerini  kuşatan
çevrelerinden değişik ölçü ve biçim ve oranlarda etkilenirler. Stres, insanın yaşadığı ortamda meydana  gelen  bir  değişimin  veya  insanın  ortamı  değiştirmesinin  onun  üzerinde  etkiler
bırakması ile ilgilidir.

Stresin Belirtileri

1. Fiziksel Belirtiler
Baş ağrısı, düzensiz uyku, sırt ağrıları, çene kasılması veya diş gıcırdatma, kabızlık, ishal  ve  kolit,  döküntü,  kas  ağrıları,  hazımsızlık  ve  ülser,  yüksek  tansiyon veya kalp krizi,
aşırı terleme, iştahta değişiklik, yorgunluk veya enerji kaybı, kazalarda artış.

2. Duygusal Belirtiler
Kaygı  ve  endişe,  depresyon  veya  çabuk  ağlama,  ruhsal  durumun  hızlı  ve  sürekli değişmesi, asabilik, gerginlik, özgüven azalması veya güvensizlik hissi, aşırı hassasiyet veya
kolay kırılabilirlik, öfke patlamaları, saldırganlık veya düşmanlık duygusal olarak tükendiğini hissetme.

3. Zihinsel Belirtiler
Konsantrasyon, karar vermede güçlük, unutkanlık, zihin karışıklığı, hafızada zayıflık, aşırı derecede hayal kurma, tek bir fikir veya düşünceyle meşgul olma, mizah anlayışı kaybı, düşük verimlilik, iş kalitesinde düşüş, hatalarda artış, muhakemede zayıflama.

4. Sosyal Belirtiler
İnsanlara karşı güvensizlik, başkalarını suçlamak, randevulara gitmemek veya çok kısa zaman kala iptal etmek, insanlarda hata bulmaya çalışmak ve sözle rencide etmek, haddinden
fazla savunmacı tutum, birçok kişiye birden küs olmak, konuşmamak.

Strese Sebep Olan Faktörler

1. Fiziksel Stres Faktörleri
Fiziksel faktörler, çevreden kaynaklanan her türlü fiziki etkiyi ifade etmektedir. Fiziki etkinin hangi ortamda cereyan ettiğinden çok onun şiddeti önem taşımaktadır. Bireyi strese maruz bırakabilecek başlıca stres faktörleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

•  Fiziki sarsıntı ve titreşim
•  Darbe ve çarpma
•  İncinme ve yaralanma
•  Ortamdaki gürültü
•  Ortam ısısı
•  Nem düzeyi
•  Işık
•  Çevre kirliliği (zararlı gaz, radyasyon, toz ve buharlar)
•  Açlık ve susuzluk
•  Uykusuzluk
•  Zaman baskısı
•  Kalabalık ve yoğunluk

Sosyal ve Ekonomik Stres Faktörleri

Stres sebebi olarak bilinen ekonomik durumlar içerisinde gelir seviyesinin düşüklüğü önemli bir yer tutar. Bunun yanında sosyal hayatın çeşitli düzlem ve şartlarından ileri gelen stres, yalnızca kişiler arası ilişkilerden değil, aynı zamanda fertler ile sosyal kurallar ve sosyal kurumlar  arasındaki  ilişkilerden  de  kaynaklanabilir.

Bunlara  örnek  olarak  aşağıdaki faktörler gösterilebilir:

•   Aile içi geçimsizlikler
•  Aile fertlerinden birinin ölümü
•  Aile fertlerinden birinin hastalanması veya kaza geçirmesi
•  Çocukların eğitim ve kariyerleri
•  Evlilik
•  Boşanma
•  Doğum
•  Arkadaş grubuyla yaşanan çatışmalar
•  Yeni bir gruba girme
•  Gruptan dışlanma
•  Monoton ve sıkıcı bir sosyal hayat
•  Spor yapamama ve hobi eksikliği
•  Çevreden gelen aşırı talep ve istekler
•  Toplumsal baskı
•  Kültür çatışması
•  Genel ekonomik düzenin bozukluğu
•  Yaşam kalitesinin düşüklüğü
•  İşsizlik
•  Ücretlerin yetersizliği
•  Ücret adaletsizlikleri
•  İş değişiklikleri

 Bireysel Faktörler

Stresin kapsamını yalnızca sosyal ve örgütsel çevreyle sınırlandırmak doğru değildir.
İnsanların  kendileriyle  ilgili  birtakım  bireysel  ve  psikolojik  özelliklerinin  de  stres  üzerinde etkili  olabileceği  unutulmamalıdır.  Öncelikli  sayılabilecek  psikolojik  ve bireysel stres faktörleri şunlardır:

•  Yaş
•  Cinsiyet
•  Tecrübe
•  Kişilik
•  Genetik yapı
•  Mizaç
•  Huy
•  Karakter
•  Depresyon
•  Hayal kırıklığı
•  Ergenlik
•  Menopoz

 Stresin Etkileri

Günümüzün  işe  ve  sosyal  yaşantısındaki  karmaşa  insanların  neredeyse  stressiz yaşamasına  müsaade  etmemektedir.  Stresine  etkilerine  karşı  her  organizma  belli  tepkiler ortaya koymaktadır.

Bu tip tepkileri belli gruplar altında incelemek mümkündür.

•  Kişisel etkiler:  Huzursuzluk,  saldırganlık,  duyarsızlık,  depresyon,  yorgunluk, asabiyet, suçluluk ve utanç, sinirlilik, karamsarlık, düşük öz-saygı, yalnızlık, tehdit ve gerginlik.

•  Davranışsal etkiler: Kaza eğilimi, ilaç alımı, duygusal patlamalar, aşırı yeme veya tat kaybı, aşırı alkol alımı veya sigara içme, heyecanlılık, tahrik edici davranışlar, az konuşma, sinirsel kahkahalar, hareketsiz kalamama, titreme.

•  Bilişsel  etkiler:  Karar verme ve konsantre olmada  yetersizlik,  sık  unutkanlık, eleştiriye aşırı duyarlılık ve psikolojik engeller.

•  Psikofizyolojik etkiler:  Kan ve idrarda yüksek katekolamin ve kortikostreid bulunması, kan şekerinin yükselmesi, kan basıncı ve kalp atışlarının artması, ağız kuruluğu,  terleme,  göz  bebeğinin  genişlemesi,  solunum  güçlüğü,  sıcak  ve soğuk nöbetler, boğazda şişlikler, kol ve bacaklarda hissizlik ve karıncalanma.

•  Tıbbi  etkiler:  Astım,  adet  görememe,  göğüs  ve  sırt  ağrıları,  koroner  kalp hastalıkları, ishal, baş dönmesi ve hâlsizlik, hazımsızlık, sık idrara çıkma, migren ve  baş  ağrıları, kâbuslar, uykusuzluk, nevroz, psikoz, psikosomatik bozukluklar,
şeker hastalığı, ciltte görülen hastalıklar, ülser, cinsel isteksizlik ve güçsüzlük.

•  Organizasyonla ilgili etkiler:  Görev  başında  bulunmama,  düşük  endüstriyel ilişkiler ve verimsizlik, yüksek iş kazası ve düşük iş teslim oranları, kötü iş ortamı, işinden memnuniyetsizlik ve nefret ortamı.

 Stresin Sonuçları
Stresin bireysel sonuçlarına bakıldığında şu sınıflandırma yapılabilir:
•  Fizyolojik sonuçlar:  Bugün  birçok  hastalığın  stresle  olan  ilişkisindeki  açıklık giderek artmaktadır.
•   Psikolojik sonuçlar: Stresin  iş  hayatına  ve  aile  hayatına  etkileri  mevcuttur.  İş hayatına  etkilerini  şöyle  sıralayabiliriz:  Kişinin  görevi  başında  bulunamamasına, düşük endüstriyel ilişkiler sağlamasına, kişinin veriminin düşmesine, iş kazalarının
oranlarının  yükselmesine,  iş  teslim  oranlarının  düşmesine  ve  işinden memnuniyetsiz olmasına, nefret etmesine sebep olur. Aile hayatına etkileri ise şöyle olabilir:  Aileyi  oluşturan  kişilerin  birbirlerine  yargılayıcı,  denetleyici,  üstünlük belirten tavırları, bu tavrın yöneldiği kişileri problemin önünden koparıp kendilerini
savunmaya  zorlar.  Bu  durum  hem  eşler  arasındaki  ilişkiler için hem ana-baba ve çocuklar hem  de  kardeşler  arasındaki  ilişkiler  için  geçerlidir.  Bunların  yanında depresyon  ve  uyku  bozuklukları  da  psikolojik  sonuçlar  arasında  yer  alır.

Depresyonda görülen belirtileri başlıklar hâlinde şöyle sıralayabiliriz:
1) İştah azalması ve kilo kaybı.
2) Uyku bozukluğu.
3) Hayattan alınan zevkin azalması ve ilgi kaybı.
4) Hareketlerde yavaşlama veya yerinde duramayacak şekilde huzursuzluk.
5) Cinsel isteksizlik
6) Değersizlik ve suçluluk duyguları.
7) Umutsuzluk ve keder duyguları.

Son olarak Stres altında olan kişide ise genel uyarılmışlık hâli oldukça yüksektir ve sempatik  sinir  sistemi  aktif  durumdadır.  Dolayısıyla  stres  hâlinde  olan  kişide uyuma zorlaşır ve uyku bozuklukları yaşanır.

•  Davranışsal  Sonuçlar: Alkol  alma  eğilimi  en  çok  görülen  davranışsal  sonuçtur.
Günlük  sorunlardan  kurtulmak  için  başvurulan  alkol,  zamanla  alışkanlık  alarak dozajı arttırılmaktadır. Aynı durum sigara, uyuşturucu ve aşırı  yemek için de söz konusudur.  Stresin  bir  diğer  etkisi  de  kişilerin  dikkatini,  uyanıklığını  etkileyerek
kazaya neden olması veya saldırganlık duygusu yaratmasıdır.

 Stresle Başa Çıkma Yöntemleri

Stresli  durumların  neden  olduğu  olumsuz  duyguların  ve  psikolojik  uyarılmanın rahatsız edici olması, kişiyi bu durumdan kurtulmaya ya da durumu düzeltmek için bir şeyler yapmaya  güdüler.  Oluşan  güdülenmeyle  bireyler,  stres  karşısında  duygularını  yöneterek, davranışlarını  düzenleyerek,  stresin  kaynağını  azaltarak  strese  uyum  sağlama  sürecini
yaşarlar. Kısacası stresle başa çıkmaya, stresin olumsuz etkilerini azaltmaya çalışırlar. Stresle başa çıkmak, stresi ortadan kaldırmak değil, stresi olumlu bir düzeyde tutabilmeyi öğrenmek anlamına gelmektedir. Stresi iyi yönetmek, daha verimli çalışma için olumlu etki yaratabilir.

Kötü yönetilen ya da  yok sayılan stres önemli birtakım sağlık sorunlarına neden olabilir. İş yaşamında hemen hemen her meslek grubundan kişiler, stresle baş etmek zorundadır. Stresli
olayları  önlememiz  çoğu  kez  olanaklı  değildir.  Bu  nedenle  stresle  başa  çıkma  yollarını öğrenip  günlük  yaşamımıza  uygulamakta  büyük  yarar  vardır.  Stresle  başa  çıkma
programlarında  amaç;  kişiye  stres  oluşturan  öğeleri ve  bunlara  verdiği  tepkileri  tanıtmak, problemlerin  doğru  teşhisine  yardımcı  olmak,  stres  vericileri  yönlendirmek,  kendini
psikolojik ve fizyolojik zararlardan korumak için yöntemler öğretmek ve geliştirmektir.
**Bedeni kontrol etme yolunda birinci basamak  solunumun kontrolüdür.

**Fizik egzersizinin  yararları;  kas  gevşemesi,  zihinsel  gevşeme,  işte  etkinlik  artması,  uyanıklığına artması, enerjide artış, duygusal boşalma ve rahatlık, daha iyi uyku, daha kuvvetli kemikler,
endişelerde  azalma,  kalp  hastalığı  riskinin  azalması,  bel  ve  sırt  ağrısından  korunma  ve kurtulma,  kendine  güven  artışı  ve  daha  iyi  bir  sağlıktır.

**Stresle  başa  çıkabilmek  için öncelikle amacın belirlenmesi gerekmektedir.